Eksmagazyn.pl

Kobiety do XVIII wieku praktycznie nie uczestniczyły w życiu politycznym, nie miały prawa głosu w najważniejszych sprawach państwowych. Aby mogło dojść do dopuszczenia kobiet do głosu we wszystkich płaszczyznach życia społecznego, musiało zajść wiele zmian, zarówno w świadomości społecznej, jak i w prawie. Na całym świecie.

Kilka słów o emancypacji

Pierwsze zorganizowane związki kobiet powstały pod koniec XVIII wieku w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Związane było to z ustanowieniem w tych krajach nowoczesnych konstytucji, które dawały np. wolność zgromadzeń i wolność słowa. W połowie XIX wieku aktywność ruchu kobiecego nasiliła się. Pierwsze sukcesy to dopuszczenie kobiet do studiowania na uniwersytetach i do oficjalnej pracy naukowej. Catherine Brewer jako pierwsza kobieta w 1840 roku otrzymała dyplom ukończenia studiów wyższych i tytuł bachelor’s degree (inaczej licencjat). W 1863 roku Francja dopuściła kobiety do studiowania na uniwersytetach, to samo zrobiła w roku 1897 Galicja. Pierwszą wykładowczynią na paryskiej Sorbonie w 1906 roku została Polka – Maria Skłodowska-Curie.

Prawo do głosowania

Walka o prawa wyborcze dla kobiet rozpoczęła się już w XVIII wieku. Pierwszą „współczesną” wojowniczką o prawa wyborcze kobiet była Olimpia de Gouges, którą ścięto 3 listopada 1793 roku za przygotowanie w czasie Rewolucji Francuskiej Deklaracji Praw Kobiety i Obywatelki. Przed I wojną światową o prawa wyborcze walczyły sufrażystki. Pierwszym nowożytnym terytorium, w którym wprowadzono prawo wyborcze dla kobiet, było Terytorium Wyoming w Stanach Zjednoczonych. Kobiety mogły tu głosować od 1869 roku. Na wyspie Man, terytorium brytyjskim o szerokiej autonomii wewnętrznej, prawo wyborcze kobiet wprowadzono w 1881 roku. Kolejnym brytyjskim terytorium, które nadało kobietom czynne prawo wyborcze, była Nowa Zelandia (1893), zaś bierne prawo wyborcze przyznano im w roku 1919. Rok po politycznym oddzieleniu się od Wielkiej Brytanii, w roku 1902, prawo wyborcze dla kobiet wprowadzono w Australii. W ten sposób Australia stała się pierwszym nowożytnym suwerennym państwem z prawem wyborczym dla kobiet. W Europie kobiety po raz pierwszy mogły głosować w Wielkim Księstwie Finlandii, które prawo wyborcze dla kobiet wprowadziło 1 czerwca 1906 roku. Finlandia była wówczas autonomicznym księstwem rosyjskim z własnym parlamentem. W latach 1905–1908 Mikołaj Gerard pełnił funkcję generała-gubernatora Finlandii. Jednocześnie 1 czerwca 1906 roku obywatelki Wielkiego Księstwa Finlandii mogły być wybierane do nowo utworzonego parlamentu prowincji. Po raz pierwszy w historii kobiety uzyskały bierne prawa wyborcze, czyli dostały zgodę na kandydowanie. Parlament Finlandii – Eduskunta to pierwszy na świecie parlament dopuszczający do uczestniczenia w życiu politycznym kobiety. W Rosji prawa wyborcze kobiety uzyskały wraz z ustanowieniem Rosyjskiej Republiki Radzieckiej i uchwaleniem 10 lipca 1918 roku pierwszej radzieckiej konstytucji. W Polsce kobiety otrzymały prawa wyborcze po odzyskaniu suwerenności – 28 listopada 1918 roku dekretem Tymczasowego Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. Dekret Naczelnika Państwa o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego stanowił, iż „Wyborcą do Sejmu jest każdy obywatel państwa bez różnicy płci” oraz „Wybieralni do Sejmu są wszyscy obywatele(lki) państwa posiadający czynne prawo wyborcze”; postanowienia te zostały utrzymane przez konstytucję marcową. W 1918 roku prawo wyborcze uzyskały również kobiety w Austrii i w Niemczech.

Emilia Plater i inne wojowniczki

Jednak walka o równouprawnienie i prawa wyborcze nie wykluczała kobiet z życia codziennego, zwłaszcza podczas konfliktów zbrojnych. I to na długo przed tym, zanim płeć piękna zyskała status społeczny i polityczny równy temu, który przysługiwał mężczyznom. Przykładów nie trzeba długo szukać. Spójrzmy na historię Polek. Ich aktywne uczestnictwo w wojnach i walkach z obronie ojczyzny zaczyna się już w XVII wieku. Podczas wojny polsko-tureckiej w latach 1672–1676 sławę zyskała żona komendanta wojska polskiego na zamku w Trembowli Anna Dorota Chrzanowska, która zagrzewała załogę polską podczas oblężenia Trembowli. Polacy stawili Turkom zacięty opór i odparli wszystkie szturmy armii tureckiej, a Anna Czarnowska stała się bohaterką twórczości patriotycznej. W latach 1830–1831 w czasie powstania listopadowego polskie kobiety tworzyły organizacje pełniące pomocniczą służbę dla powstańców. Członkinie Towarzystwa Dobroczynności Patriotycznej Kobiet opatrywały rannych, a w nocy pełniły na wzór wojskowy warty w ochronie lazaretów. Józefa Rostkowska sprawowała funkcję starszego chirurga w 10 Pułku Piechoty Liniowej Królestwa Kongresowego. Opatrując rannych na polu walki, została ranna w nogę. Za swoje zasługi otrzymała krzyż srebrny Orderu Virtuti Militari. Kolejną felczerką odznaczoną orderem Virtuti Militari, która opatrywała rannych w czasie powstania, była Anna Okęszyc. Uczestnicy walk w swoich wspomnieniach opisali również Polki, które brały udział w walkach z bronią w ręku. Pierwszy taki przypadek odnotowano już 29 listopada w walkach pod arsenałem, gdzie u boku 4 Pułku Piechoty Liniowej Królestwa Kongresowego, tzw. Czwartaków, szła również niezidentyfikowana młoda kobieta z pałaszem w ręku. Legendą stała się wdowa po płk. Dembińskim – pani Dembińska, która w szeregach ochotników z karabinem w ręku walczyła z wojskami rosyjskimi na Woli. W walkach uczestniczyła również Barbara Bronisława Czarnowska, która została przyjęta jako kadet do 1 Pułku Jazdy Augustowskiej. Czarnowska odrzuciła propozycje żołnierzy, którzy w związku z jej płcią sugerowali pozostanie w sztabie, i brała udział podczas walk w Warszawie. Jesienią 1831 roku wzięła udział w bitwie pod Sierpcem, po której została awansowana na podoficera oraz odznaczona krzyżem srebrnym Orderu Virtuti Militari. Najsławniejszą Polką, która brała udział w powstaniu listopadowym, była Emilia Plater, która wraz ze swoją przyjaciółką – Marią Prószyńską, obcięła długie włosy, przebrała się w męski strój i uzbrojona w pistolety i sztylet zwerbowała w miejscowości Dusiat na Litwie oddział 280 strzelców uzbrojonych w dubeltówki, 60 jeźdźców oraz kilkuset kosynierów. Oddział ten, który do historii przeszedł jako „hufiec hrabianki Platerówny”, zajął 30 marca 1831 roku stację Dangiele, a 2 kwietnia stoczył zwycięską walkę z podjazdem rosyjskim pod Ucianą. Emilia i Cezary Plater dowodzili oddziałem, a Maria Prószyńska była adiutantką swojej przyjaciółki.

Od 30 kwietnia oddział ten przyłączył się do wojsk powstańczych pod dowództwem Karola Załuskiego. Plater wzięła udział w bitwie pod Prystowianami. Po porażce wolni strzelcy udali się do swojego powiatu i 17 maja zajęli Wiłkomierz. Tu Emilia spotkała się z kolejną kobietą walczącą w powstaniu, Marią Raszanowiczówną, która stała się odtąd jej nieodłączną towarzyszką. Razem z Marią Emilia walczyła w oddziałach partyzanckich Konstantego Parczewskiego pod Mejszagołą. W XX-leciu międzywojennym kobiety brały udział w walkach w czasie tzw. „wojen o granice” – podczas wojny polsko-ukraińskiej oraz wojny polsko-bolszewickiej. Istniały osobne kobiece drużyny Polskiej Organizacji Wojskowej. Do najbardziej znanych kobiet-żołnierzy należały: organizatorka i komendantka Ochotniczej Legii Kobiet Aleksandra Zagórska oraz Janina Łada-Walicka, która była podoficerem Wojska Polskiego oraz ułanką. Po odzyskaniu niepodległości, w II Rzeczypospolitej ustawa Sejmu RP w kwietniu 1938 roku o powszechnym obowiązku wojskowym ustaliła prawa kobiet do pełnienia pomocniczej służby wojskowej w zakresie m.in. służby przeciwlotniczej, wartowniczej i łączności.

Kobiety w samolotach

Płeć piękna aktywnie brała również udział w wojnach XX wieku i to nie tylko, jak sądzi większość, w roli sanitariuszek! Zwłaszcza podczas II wojny światowej kobiety okazały się niezbędnym elementem światowych armii. W tym samym czasie Brytyjczycy powołali do życia służbę pomocniczą o nazwie Air Transport Auxiliary (ATA). Zgodnie z początkowymi założeniami, piloci ATA mieli się zajmować przewozem poczty i medykamentów oraz transportem lekkim samolotów szkoleniowych. Realia wojenne szybko wymusiły konieczność odciążenia pilotów bojowych, którzy byli potrzebni na froncie. W ten sposób piloci ATA, latając na trasach pomiędzy fabrykami i zakładami naprawczymi a lotniskami bojowymi, zaczęli pilotować wszystkie typy samolotów bojowych Personel latający ATA rekrutowano spośród tych, którzy do służby w Royal Air Force (RAF) nie nadawali się ze względu na wiek lub stan zdrowia, a także spośród kobiet oraz obywateli państw neutralnych. W ATA służyło 166 ochotniczek, pochodzących z Wielkiej Brytanii, Kanady, Nowej Zelandii, Południowej Afryki, Stanów Zjednoczonych, Holandii, Polski oraz jedna z Chile. Kobiety stanowiły 1/8 wszystkich pilotów ATA! Osiągnięciem wyprzedzającym epokę było przyznanie kobietom takich samych stopni wojskowych i wynagrodzeń jak mężczyznom. Po raz pierwszy w historii kobiety zatrudnione w instytucji podlegającej brytyjskiemu rządowi otrzymywały wynagrodzenia w takiej samej wysokości jak mężczyźni.

Tekst pochodzi z 26. numeru EksMagazynu. Cały artykuł dostępny w wydaniu drukowanym.

Autorka korzystała z materiałów, kronik i opracowań WASP.