Eksmagazyn.pl

Pomimo istniejącej ochrony prawnej w dalszym ciągu dochodzi do przypadków dyskryminowania osób starszych na rynku pracy. Jednym z najczęstszych przejawów tego zjawiska jest dyskryminacja ze względu na wiek w procesie rekrutacji. Jeśli przyjrzymy się ogłoszeniom o pracę, szybko zauważymy, że często pojawiają się w nich oczekiwania co do wieku pracownika/pracownicy. Są one sformułowane bezpośrednio: „barmanka – sympatyczna, do lat 25”, „energiczną panią w wieku 30-35”, „osobę do 30 lat do agencji reklamowej” lub pośrednio: „oferujemy pracę w młodym dynamicznym zespole”.

Podczas rozmów kwalifikacyjnych również pojawiają się przykre komentarze na temat „nieodpowiedniego” wieku kandydata/kandydatki. Jak wynika z ogólnopolskich badań przeprowadzonych w ramach projektu Równe Traktowanie Standardem Dobrego Rządzenia, realizowanego w latach 2011-2012 na zlecenie Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania, podczas procesu rekrutacyjnego o wiek zostało zapytanych 73% kandydatów i kandydatek. Postawę niektórych pracodawców można scharakteryzować stwierdzeniem, jakie usłyszała podczas rozmowy kwalifikacyjnej jedna z osób ubiegających się o pracę: „Kwalifikacje się zgadzają, tylko PESEL nie.”

Kolejną formą dyskryminacji doświadczanych przez osoby starsze jest ich nierówne traktowanie w dostępie do szkoleń, kursów oraz awansów. Liczne badania i raporty eksperckie zwracają uwagę, że starsi pracownicy są przez pracodawców niechętnie kierowani  na kursy podnoszące ich kwalifikacje. Tę sytuację doskonale obrazuje wypowiedź 60 letniej kobiety: „Kiedy skończyłam 50 lat, specjalizację robiłam sama, jeżdżąc do Warszawy. W zakładzie słyszałam: „Ha, ha! A po co pani w tym wieku specjalizacja?”.

Nawet jeśli pracodawca godzi się na skierowanie pracowników na kursy, to często są one krótsze i tańsze. Dzieje się tak dlatego, że niektórzy pracodawcy uważają podnoszenie kompetencji starszych pracowników za nieracjonalne i niepotrzebne – ze względu na fakt ich rychłego przejścia na emeryturę. Ponadto sami zainteresowani często nie chcą się dokształcać i nie wyrażają chęci uczestniczenia w szkoleniach. Uważają bowiem, że ich wiedza jest wystarczająca.

Następnym problemem, z jakimi stykają się osoby starsze są istniejące limity wiekowe na wykonywanie pewnych zawodów (np. pilota, farmaceuty, notariusza). W opiniach ekspertów limity takie powinny być dyktowane nie przez wiek biologiczny osoby, lecz jej przydatność do wykonywania określonego zawodu i potwierdzoną zdolność do pracy. Biorąc pod uwagę kwestię wydłużenia wieku emerytalnego w Polsce, konieczna jest weryfikacja ww. limitów – w chwili obecnej trwają w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej prace nad projektem ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z podwyższeniem wieku emerytalnego, na mocy której wyeliminowana ma zostać większość tych rozwiązań, które nakazują bądź dopuszczają rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem tylko z tego powodu, że osiągnął wiek emerytalny.

W Polsce zdarzają się przypadki rozwiązywania stosunku pracy z pracownikami po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. W tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy, który w uchwale z 2009 r. stwierdził, że wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony wyłącznie z powodu osiągnięcia przez niego wieku emerytalnego stanowi bezpośrednią dyskryminację ze względu na wiek. Wypowiedzenie pracownicy umowy o pracę z tego powodu, że osiągnęła wiek emerytalny i nabyła uprawnienia emerytalne (jeżeli wiek emerytalny jest niższy dla kobiet niż dla mężczyzn) stanowi pośrednią dyskryminację ze względu na płeć. Zdaniem wielu przedsiębiorców barierą przed zatrudnianiem osób starszych jest także 4-letni okres ochronny, czyli sytuacja, kiedy pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikom, którym do osiągnięcia wieku emerytalnego brakuje czterech lat lub mniej. Okres ochronny został wprowadzony w celu zwiększenia ochrony starszych pracowników przed zwalnianiem, ale według ekspertów rozwiązanie to przynosi skutek odwrotny do zamierzonego – pracodawcy boją się zatrudniać osoby w wieku przedemerytalnym z obawy, że nie będzie można ich zwolnić.

Biorąc pod uwagę fakt starzenia się naszego społeczeństwa i wydłużenie wieku emerytalnego konieczne jest wprowadzenie pewnych rozwiązań, które mogłyby przyczynić się do poprawy sytuacji osób starszych na rynku pracy. Chodzi o takie działania, które zapewniłyby dłuższe utrzymanie osób starszych w aktywności zawodowej z uwzględnieniem ich potrzeb i zachowaniem zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Jednym z takich rozwiązań byłoby przeprowadzenie kampanii informacyjnych promujących wśród pracodawców ideę zarządzania wiekiem. Zarządzanie wiekiem to zestaw działań wewnątrz przedsiębiorstw i instytucji, które pozwalają racjonalnie wykorzystywać posiadane zasoby ludzkie, w tym pracowników w wieku starszym. W Polsce jest to ciągle temat nowy, który dopiero zaczyna funkcjonować w przestrzeni publicznej. Tymczasem – jak twierdzą eksperci –  umiejętne stosowanie narzędzi zarządzania wiekiem powinno być standardem polityki zarządczej przedsiębiorstwa. Dlatego tak istotne jest upowszechnianie i intensywne promowanie idei zarządzania wiekiem. Opracowane w ramach projektu „Z wiekiem na plus – szkolenia dla przedsiębiorstw” realizowanego przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości „Wstępne standardy zarządzania wiekiem w przedsiębiorstwach” stanowią kompendium wiedzy na temat rozwiązań, które sprawdziły się w krajach Europy Zachodniej i mogą przynieść korzyści także polskim przedsiębiorstwom. Rekomendowane działania – skierowane zarówno do małych, średnich, jak i dużych przedsiębiorstw i organizacji – odnoszą się do następujących obszarów: rekrutacja i selekcja; kształcenie ustawiczne; rozwój kariery zawodowej; elastyczne formy pracy; ochrona i promocja zdrowia oraz projektowanie stanowisk pracy; przesunięcia pomiędzy stanowiskami oraz zakończenie zatrudnienia i odejście na emeryturę. Przedsiębiorstwa mające zamiar zastosować zarządzanie wiekiem powinny dokładnie przeanalizować sytuację, w jakiej się znajdują i wybrać z dostępnego katalogu narzędzi kilka takich, które są najlepiej dostosowane do potrzeb firmy i mogą potencjalnie przynieść najwięcej korzyści.