Eksmagazyn.pl

Musimy pamiętać, że czas, jaki mamy na odzyskanie swoich należności jest najważniejszym czynnikiem w procesie ich windykowania, jak również w obaleniu zarzutu przedawnienia. O tym, jak skutecznie odzyskać firmowe pieniądze, pisze ekspertka EksMagazynu – Monika Toczyńska, właścicielka Audix Polska Sp. z o.o.

O ile przedawnienie roszczeń jest pojęciem prawa materialnego, to w procesie działanie, jakie może być podjęte w oparciu o upływ terminu przedawnienia określa się mianem zarzutu przedawnienia. Jest to zarzut zgłaszany w procesie, jednak oparty na przepisach prawa materialnego.

Zarzut przedawnienia
Zarzut przedawnienia nie wymaga żadnego prawnego uzasadnienia. Wystarczy, aby dłużnik (pozwany) podniósł przed sądem (na piśmie, w sprzeciwie do nakazu lub do protokołu) zarzut, że roszczenie jest przedawnione, przedstawiając uzasadnienie faktyczne, tj. upływ wskazanego w ustawie terminu do dochodzenia roszczenia. Należy tu zaznaczyć iż sąd nie bierze pod uwagę zarzutu przedawnienia z urzędu. W przypadku przedawnionego roszczenia może być tak, że dłużnik nie podniesie w sprawie zarzutu przedawnienia, a będzie procesował się w zakresie kwestii merytorycznych i, mimo że termin do realizacji roszczenia upłynął, sąd nakaże dłużnikowi spełnienie określonego świadczenia. Jeżeli dłużnik (pozwany) nie podniesie zarzutu przedawnienia i nie będzie zgłaszał żadnych zastrzeżeń innych do wierzytelności, nakaz zapłaty uprawomocni się z urzędu. Jednak gdy pozwany (dłużnik) podniesie ten zarzut, ustawodawca dał wierzycielom możliwość obrony i zastosowania przepisu art. 5 k.c.* do skutków upływu terminu przedawnienia, jeżeli podniesienie zarzutu przedawnienia przez dłużnika jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zastanówmy się, jak ocenić i opisać istnienie przyczyny sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Sąd oceniając zarzut przedawnienia przez pryzmat art. 5 k.c.* powinien analizować wszystkie okoliczności sprawy – leżące po stronie każdej ze stron zarówno wierzyciela jak i dłużnika, a także poza nimi, przyczyny, dla których do opóźnienia w dochodzeniu roszczenia doszło oraz ogólny kontekst całej sprawy.

Wyjątkowe okoliczności
Powołanie się na art. 5 k.c.* w związku z zarzutem przedawnienia może mieć miejsce tylko w wypadkach wyjątkowych, niemniej wyjątkowość ta może być związana z przyczynami dotyczącymi osoby dochodzącej roszczenia. Sąd wyjątkowo może nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia – jeżeli jego podniesienie przez dłużnika jest nadużyciem prawa.
W szczególności to wierzyciel musi wykazać, iż jego bezczynność w dochodzeniu roszczenia była usprawiedliwiona wyjątkowymi okolicznościami. Sąd zbada wówczas charakter dochodzonego roszczenia, przyczyny opóźnienia i jego proporcje miedzy długością terminu przedawnienia a długością czasu opóźnienia w żądaniu spełnienia świadczenia i ustali, czy nie zostały one zachwiane. Dlatego też bardzo istotne znaczenie dla oceny zarzutu przedawnienia z punktu widzenia zasad współżycia społecznego może mieć zwłaszcza niezbyt długi czas opóźnienia w dochodzeniu roszczenia, chociaż nie może to być okoliczność wyłącznie uzasadniająca zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego. Możemy tu powołać się na okoliczność przystąpienia do rozmów z wierzycielem przez dłużnika bezpośrednio przed upływem terminu przedawnienia, co mogło wzbudzić zaufanie wierzyciela, prowadząc do powstrzymania się z wystąpieniem na drogę sądową. Ten zarzut naruszenia art. 5 k.c. * w omawianym wyżej przypadku może być podniesiony także w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami. Zarzut przedawnienia można podnieść do momentu wydania wyroku przez sąd II instancji pomimo, że sąd zobowiązał strony w toku procesu do złożenia w określonym terminie wszelkich twierdzeń, okoliczności i dowodów na ich potwierdzenie, bądź obowiązek ten wynika z przepisów ustawy (art. 207 § 6* art. 493 § 1*,  art. 503 § 1, k.p.c.*), sąd nie może nie uwzględnić zarzutu przedawnienia zgłoszonego po tym terminie.
Natomiast zarzut przedawnienia nie może być podniesiony w skardze kasacyjnej bądź w toku postępowania wywołanego nią, jak również nie stanowi on podstawy do wznowienia postępowania w trybie art. 399 * i następne k.p.c. bądź stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w trybie art. 4241* i następne k.p.c., albowiem w obrocie prawnym funkcjonuje już prawomocne orzeczenie, rozstrzygające co do istoty sprawy.

Prawo po stronie wierzycieli?
Zakładając możliwość wykorzystania przez wierzyciela art. 5 k.c. * należy mieć na uwadze następujące możliwe scenariusze:
*Sąd może wyjątkowo nie uwzględnić zarzutu przedawnienia, jeżeli jego podniesienie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zasadniczymi powodami, które uzasadniają uznanie zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa podmiotowego dłużnika, są udowodnione zachowania tego dłużnika, które wywołują u wierzyciela usprawiedliwione przekonanie, że należne mu roszczenie zostanie spełnione dobrowolnie. Ciężar dowodu obciąża tu wierzyciela, bowiem zgłoszonemu zarzutowi przedawnienia przysługuje domniemanie zgodności z prawem;
*Możliwość zastosowania art. 5 k.c. * do instytucji przedawnienia ma charakter całkowicie wyjątkowy i zachodzi jedynie w przypadkach szczególnych, w których np. wierzyciel w ogóle nie mógł dochodzić roszczenia przed nastąpieniem jego przedawnienia – o ile była to niemożliwość obiektywna;
*Znaczne przekroczenie terminu przedawnienia w zasadzie całkowicie wyklucza możliwość powołania się przez wierzyciela na sprzeczność zarzutu przedawnienia z zasadami współżycia społecznego.
Podsumowując, z jednej strony ustawodawca dał możliwość wierzycielom obalenia zarzutu przedawnienia, z drugiej jednak strony nałożył duże obostrzenia co do terminów i zasad, na podstawie których może nie przyjąć zarzutu przedawnienia. To głównie na wierzycielu spoczywa obowiązek udowodnienia czy doszło do nadużycia, naruszenia zasady wzajemnego współżycia społecznego. Bez względu na ujęcie ogólne problemu, odwołując się zarówno do postępowania dłużnika, jak i koncentrując się na przyczynach niedochowania terminu z punktu widzenia wierzyciela, orzecznictwo jest zgodne co do reguły, że wobec szczególnego i wyjątkowego charakteru art. 5 k.c. *, istnieje dopuszczalność nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia jako podniesionego z nadużyciem prawa i zachodzi jedynie w nadzwyczajnych okolicznościach. I tu znów mamy głównie na uwadze czas reakcji wierzyciela. Nie można liczyć na niewiedzę dłużnika, że nie podniesie zarzutu przedawnienia w postępowaniu sądowym i uda się uzyskać prawomocny tytuł wykonawczy. W związku z powyższym będę cały czas nakłaniać wierzycieli, aby zwracali uwagę na swoje wierzytelności i terminy na ich odzyskanie. Tylko w ten sposób będziemy w stanie zdyscyplinować dłużników i nie dawać im możliwości dalszego działania na niekorzyść wierzycieli!

Zmiany w kodeksie
Od stycznia 2016 został znowelizowany art. 187 § 1 pkt. 3 k.p.c.*, który nałożył na wierzycieli formalny obowiązek zapisu w pozwie informacji czy były prowadzone rozmowy zmierzające do zawarcia ugody i z jakim skutkiem. W związku z powyższym tym bardziej wierzyciel musi w określonym terminie podjąć kroki w celu odzyskania swoich wierzytelności, aby w późniejszych działaniach zmierzających do uzyskania nakazu zapłaty udowodnić chęć i próby podjęcia działań polubownych.  
W swojej długoletniej praktyce odzyskiwania należności obserwuję, że bardzo często wierzyciele nie podejmują żadnych działań, tłumacząc się utratą kontrahenta lub dobrymi stosunkami na stopie prywatnej. Co za tym idzie, w większości przypadków trafiają do kancelarii, kiedy wierzytelność ma krótki okres do przedawnienia lub już jest przedawniona. Niestety dłużnicy w chwili prób odzyskania należności nie zwracają uwagi na długoletnią współpracę czy przyjaźń i jeżeli tylko jest do tego okazja, podnoszą zarzut przedawnienia roszczenia. Negocjacje z dłużnikami należą do jednych z najtrudniejszych, wymagają od windykatorów wysokiego poziomu opanowania i odporności na zachowania dłużnika. Poza wysokim poziomem asertywności i wnikliwości, windykator musi wykazywać się również przenikliwością. Pamiętajmy, że skuteczne odzyskanie należności to przede wszystkim konsekwencja w działaniu. Paru niepłacących dłużników może doprowadzić do zatoru finansowego firmy i z wierzyciela staniemy się dłużnikiem.
Często wierzyciele nie podejmują prób skierowania sprawy na drogę sądową w związku z kosztami sprawy. Warto odpowiedzieć sobie na pytanie czy darowanie spłaty należności paru dłużnikom będzie miało lepszy oddźwięk niż skierowanie sprawy do sądu czy firmy windykacyjnej oraz czy faktycznie przez zaniechanie działań zaoszczędzimy.
Zastanówmy się czy nie podejmując czynności odzyskania swoich pieniędzy, więcej tracimy czy zyskujemy?

art. 5 k.c.* Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego.
art. 207 § 6 k.p.c.* – Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności.
Art. 493.  § 1 k.p.c. * – Pismo zawierające zarzuty wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty. W piśmie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór, oraz pozostałe zarzuty przeciwko żądaniu pozwu, a także wszystkie okoliczności faktyczne i dowody na ich potwierdzenie.
art. 503 § 1 k.p.c. *. Pismo zawierające sprzeciw wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty, a w przypadku nakazu wydanego przez referendarza sądowego – do sądu, przed którym wytoczono powództwo. W piśmie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości, czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, oraz okoliczności faktyczne i dowody. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w sprzeciwie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności.
art. 399. § 1.k.p.k.* – Jeżeli w toku rozprawy okaże się, że nie wychodząc poza granice oskarżenia można czyn zakwalifikować według innego przepisu prawnego, sąd uprzedza o tym obecne na rozprawie strony.
art. 399. § 1. k.p.c.*- W wypadkach przewidzianych w dziale niniejszym można żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem.
§ 2.  Na podstawie określonej w art. 401 postępowanie może być wznowione również w razie zakończenia go postanowieniem.
art. 4241. § 1. k.p.k .- Uzasadnienie powinno zawierać:
1) wskazanie, jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nie udowodnione, na jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych,  
2) wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku.  
art. 4241. § 1   k.p.c.-  Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe.
art. 187 § 1 pkt. 3 k.p.c.* -  Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:
3)    informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.

Autorem tekstu jest Monika Toczyńska/Audix Polska